-
1श्रीभगवानुवाच |
परं भूय प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् |
यज्ज्ञात्वा मुनय सर्वे परां सिद्धिमितो गता || 1|| -
2इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागता |
सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च || 2|| -
3मम योनिर्महद् ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् |
सम्भव सर्वभूतानां ततो भवति भारत || 3||
सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तय सम्भवन्ति या |
तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रद पिता || 4|| -
4मम योनिर्महद् ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् |
सम्भव सर्वभूतानां ततो भवति भारत || 3||
सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तय सम्भवन्ति या |
तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रद पिता || 4|| -
5सत्त्वं रजस्तम इति गुणा प्रकृतिसम्भवा |
निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहिनमव्ययम् || 5|| -
6तत्र सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् |
सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ || 6|| -
7रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भवम् |
तन्निबध्नाति कौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनम् || 7|| -
8तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् |
प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत || 8|| -
9सत्त्वं सुखे सञ्जयति रज कर्मणि भारत |
ज्ञानमावृत्य तु तम प्रमादे सञ्जयत्युत || 9|| -
10रजस्तमश्चाभिभूय सत्त्वं भवति भारत |
रज सत्त्वं तमश्चैव तम सत्त्वं रजस्तथा || 10|| -
11सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते |
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत || 11||
लोभ प्रवृत्तिरारम्भ कर्मणामशम स्पृहा |
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ || 12||
अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च |
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन || 13|| -
12सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते |
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत || 11||
लोभ प्रवृत्तिरारम्भ कर्मणामशम स्पृहा |
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ || 12||
अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च |
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन || 13|| -
13सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते |
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत || 11||
लोभ प्रवृत्तिरारम्भ कर्मणामशम स्पृहा |
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ || 12||
अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च |
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन || 13|| -
14यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् |
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते || 14||
रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते |
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते || 15|| -
15यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् |
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते || 14||
रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते |
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते || 15|| -
16कर्मण सुकृतस्याहु सात्त्विकं निर्मलं फलम् |
रजसस्तु फलं दुखमज्ञानं तमस फलम् || 16|| -
17सत्त्वात्सञ्जायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च |
प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च || 17|| -
18ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसा |
जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छन्ति तामसा || 18|| -
19नान्यं गुणेभ्य कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति |
गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति || 19|| -
20गुणानेतानतीत्य त्रीन्देही देहसमुद्भवान् |
जन्ममृत्युजरादुखैर्विमुक्तोऽमृतमश्रुते || 20|| -
21अर्जुन उवाच |
कैर्लिङ्गैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो भवति प्रभो |
किमाचार कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते || 21|| -
22श्रीभगवानुवाच |
प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव |
न द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ् क्षति || 22||
उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते |
गुणा वर्तन्त इत्येवं योऽवतिष्ठति नेङ्गते || 23|| -
23श्रीभगवानुवाच |
प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव |
न द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ् क्षति || 22||
उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते |
गुणा वर्तन्त इत्येवं योऽवतिष्ठति नेङ्गते || 23|| -
24समदुखसुख स्वस्थ समलोष्टाश्मकाञ्चन |
तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुति || 24||
मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयो |
सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीत स उच्यते || 25|| -
25समदुखसुख स्वस्थ समलोष्टाश्मकाञ्चन |
तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुति || 24||
मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयो |
सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीत स उच्यते || 25|| -
26मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते |
स गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते || 26|| -
27ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च |
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च || 27||
Home
Read
Saved
Profile